សូមស្គាល់អំពីការិយាធិបតេយ្យ
ដំបូងយើងត្រូវដឹងថា រដ្ឋាភិបាលមានការទទួលខុស ២ធំ ចំពោះប្រជាពលរដ្ឋេរបស់ខ្លួន ដោយទី១ រក្សាសន្តិសុខាសង្គម និងទី២ ការផ្តល់សេវាសាធារណៈ។ ការផ្តល់សេវាសាធារណៈជូនពលរដ្ឋឱ្យបានល្អ ជាទូទៅអនុវត្តប្រព័ន្ធផ្តល់សេវាសាធារណៈមួយដែលត្រូវស្របតាមស្ថានភាពសង្គមជាក់ស្តែង និងតម្រូវការរបស់ពលរដ្ឋ ព្រមទាំងគ្មានការិយាធិបតេយ្យ។ ដើម្បីឱ្យការផ្តល់សេវាសាធារណៈល្អ គឺត្រូវតែមានដាច់ខាតនូវសសរស្តម្ភ ២ គឺប្រព័ន្ធការងារ និងធនធានមនុស្ស។ ប្រព័ន្ធការងារល្អមួយ គឺត្រូវតែមានមូលដ្ឋានច្បាប់ (យ៉ាងតិច អនុក្រឹត្យ ប្រកាស សេចក្តីណែនាំ)កំណត់ច្បាស់លាស់ត្រឹមត្រូវ, ការចែងអំពីដំណើរការការងារ និងការដំណោះស្រាយបញ្ហាបានលម្អិត គ្រប់ជ្រុងជ្រោយ។ ចំណែកធនធានមនុស្ស គឺជាតួអង្គអនុវត្តប្រព័ន្ធការងារឱ្យមានដំណើរការរលួន និងបត់បែនឱ្យប្រព័ន្ធកាន់តែមានប្រសិទ្ធភាព។ ជុំវិញរឿងផ្តល់សេវាសាធារណៈបានល្អបំផុតនេះ គឺការិយាធិបតេយ្យ ជាបញ្ហាចោទមួយដែលតួអង្គអនុវត្តការផ្តល់សេវាសាធារណៈបានអនុវត្តការិយាធិបតេយ្យចំពោះកិច្ចការផ្តល់សេវាសាធារណៈ។ បញ្ហានេះ គឺកើតមានគ្រប់សង្គម ព្រោះជាកន្លែងដែលអាចរកចំណូលបានយ៉ាងលឿនទាំងស្របច្បាប់ និងខុសច្បាប់។
ដើម្បីកាត់បន្ថយការិយាធិបតេយ្យនៅក្នុងសង្គម ក្នុងគោលបំណងផ្តល់សេវាសាធារណៈឱ្យបានល្អប្រសើរសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋ, ដំបូងយើងត្រូវស្គាល់ពាក្យថាការិយាធិបតេយ្យ (bureaucracy) តាមន័យអវិជ្ជមាន គេតែងប្រើពាក្យនេះដើម្បីសម្គាល់ប្រព័ន្ធរដ្ឋបាលសាំញ៉ាំ ដែលអនុញ្ញាតឱ្យមន្ត្រីរាជការឆ្លៀតយកអំណាច ដែលរដ្ឋប្រគល់ឱ្យដើម្បីបម្រើបុព្វសិទ្ធិរបស់ខ្លួន ហើយដែលធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់ប្រយោជន៍របស់អ្នកដែលស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួន។[1] ការិយាធិបតេយ្យ ក៏អាចមានអត្ថន័យច្បាស់ៗដូចខាងក្រោមថា[2] ៖
- មានន័យថាក្រុមអ្នករដ្ឋការ អ្នកធ្វើការនៅការិយាល័យដែលប្រើអំណាចខុសច្បាប់ ធ្វើតែតាមទម្លាប់។
- គឺជាប្រព័ន្ធរដ្ឋាភិបាលដែលរាល់ការសម្រេចចិត្តសំខាន់ៗភាគច្រើនត្រូវធ្វើឡើងដោយមន្ត្រីរដ្ឋជាជាងដោយអ្នកតំណាងជាប់ឆ្នោត។
- គឺជាទម្រង់នៃការគ្រប់គ្រងមួយ ដែលដំណើរការប្រព្រឹត្តទៅជួបបញ្ហា ឬឧបសគ្គដោយសារតែការអនុវត្តនូវ នីតិវិធីដែលមិនចាំបាច់និងច្បាប់ទម្លាប់ស្មុគស្មាញ។
ការិយាធិបតេយ្យ បើនិយាយឱ្យខ្លី គឺជាការផ្តល់ ឬទទួលបានសេវាសាធារណៈដោយមិនខ្វល់អំពីលក្ខខណ្ឌ និងច្បាប់អ្វីទាំងអស់។
តួអង្គប្រព្រឹត្តការិយាអធិបតេយ្យ និងបញ្ហាប្រឈម
ការិយាធិបតេយ្យ ត្រូវបានអូសទាញយកមកប្រើច្រើនដោយអ្នកជំនួញ អ្នករកស៊ី អ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិច្រើន ព្រោះគេយល់ការចំណាយថវិកា ទំនាក់ទនង គឺជារឿងធម្មតាដែលត្រូវផ្តល់ជូនអ្នកដែលជួយកិច្ចការរបស់ខ្លួនបានជោគជ័យ។ ការិយាធិបតេយ្យ គឹបង្កលក្ខណស្រួលដល់អ្នកមានថវិកា និងអ្នកទំនាក់ជាមួយអ្នកផ្តល់សេវា តែវាគ្រោះថ្នាក់ទៅវិញទៅលើតួអង្គផ្តល់សេវានោះឱ្យមានទម្លាប់ទាមទារប្រយោជន៍ ឬតតែមានទំនាក់ទំនងទើបសេវានោះមានលក្ខណៈល្អប្រសើរ។
តួអង្គស្នូលនៃការិយាធិបតេយ្យ គឺអ្នកនៅកណ្តាល (តួអង្គទី៣) រវាងអ្នកផ្តល់សេវា និងអ្នកទទួលសេវា ដែលមានគោលបំណងធ្វើឱ្យអ្នកដែលពឹងពាក់ខ្លួននោះសម្រេចជោគជ័យតាមបំណងប្រាថ្នា។ អ្នកនៅកណ្តាលនេះ ត្រូវបានបែងចែកជា ២ប្រភេទ គឺអ្នកដែលមានវិជ្ជាជីវៈ និងអ្នកគ្មានវិជ្ជាជីវៈ។ តួយ៉ាងដូចមេធាវី សវនករ ភ្នាក់ងារពន្ធដារ និងផ្សេងៗទៀត គឺអ្នកមានវិជ្ជាជីវៈ ដែលត្រូវអនុវត្តកិច្ចការមានស្តង់ដារ និងការទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខច្បាប់ជាខ្លាំង។ ចំណែកឯអ្នកនៅកណ្តាលដែលគ្មានវិជ្ជាជីវៈ គឺជាមនុស្សទូទៅគ្មានកាតព្វកិច្ចអ្វីទាំងអស់ តែបង្ហាញវត្តមានចូលរួមជួយព្រោះមានបំណងច្បាស់លាស់ណាមួយ។ សម្រាប់អ្នកមានវិជ្ជាជីវៈ គឺជាអ្នកមានការទទួលស្គាល់ពីច្បាប់ និងសង្គម ដែលជាផ្នែកមួយជួយដោះស្រាយបញ្ហាការិយាធិបតេយ្យបានល្អផងដែរ។ ផ្ទុយទៅវិញបើអ្នកមានវិជ្ជាជីវៈអនុវត្តខុសវិជ្ជាជីវៈ ខុសក្រមសីលធម៌ និងគោលការណ៍របស់ខ្លួន បង្កជាបញ្ហាធ្ងន់ធ្ងរយ៉ាងខ្លាំងលើសការិយាធិបតេយ្យទៅទៀត។ គួរបញ្ជាក់ថា អ្នកផ្តល់សេវា និងអ្នកទទួលសេវា ក៏អាចជាអ្នកដឹកនាំបង្កើតឱ្យមានការិយាអធិបតេយ្យផងដែរ។
ស្ថានភាពបច្ចុប្បន្ន ដែលអាចចាត់ទុកថាជា ការិយាធិបតេយ្យ គឺមន្ត្រីផ្តល់សេវា មានពេលខ្លះពាក់ឯកសណ្ឋាន មកជួបអ្នកពលរដ្ឋនៅហាងកាហ្វេ ឬផ្ទះរបស់ពលរដ្ឋ និយាយអំពីកិច្ចការងារផ្តល់សេវាប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព និងលឿនរហ័សជូន។ មួយវិញទៀតនៅកន្លែងផ្តល់សេវាសាធារណៈ ក៏អាចមានអ្នកចាំនៅខាងក្រៅទទួលជួយរត់ការផ្តល់សេវាឱ្យបានលឿនតាមការព្រមព្រៀង។
ការិយាធិបតេយ្យនេះ ដាច់ខាតមិនត្រូវឱ្យអ្នកផ្តល់សេវាសាធារណៈចូលរួមអនុវត្ត ព្រោះនាំឱ្យមានទម្លាប់ខុសពីច្បាប់លក្ខន្តិកៈមន្ត្រី និងជាការបង្ហាញពីការផ្តល់សេវាមានលក្ខណៈលម្អៀង។ បើចង់ស្របច្បាប់ និងមិនលម្អៀង គឺអាចធ្វើបានតាមរយៈការបង្កើតច្បាប់ចែងឱ្យបានច្បាស់លាស់ ឱ្យបង្ហាញថាសង្គមមានការទទួលស្គាល់ការិយាអធិបតេយ្យនៅក្នុងការផ្តល់សេវាសាធារណៈ។
សម្រាប់វិស័យឯកជន តែងតែអនុវត្តការិយាធិបតេយ្យ គឺជារឿងធម្មតា និងប្រយោជន៍សម្រាប់ពួកគេ ដែលនាំឱ្យសម្រេចកិច្ចការងារបានលឿន និងស្របគោលបំណងរបស់គេនីមួយៗដែលបានគ្រោងទុកជាមុន។ ប៉ុន្តែសម្រាប់ការផ្តល់សេវាឯកជនដោយក្រុមហ៊ុនឯកជន គឺការិយាប្រជាធិបតេយ្យនេះ គឺពិបាកនឹងកើតឡើងណាស់ កម្រិតអំពីការអនុវត្តជាខ្លាំង។ ប្រសិនជាអាចកើតឡើង គឺគេមានច្បាប់ទម្លាប់ និងការទទួលខុសត្រូវការផ្តល់សេវាដែលតម្រូវឱ្យមានការិយាធិបតេយ្យ និងដំណាក់កាលចុងក្រោយ គឺត្រូវចូលក្នុងប្រព័ន្ធរបស់គេគ្រប់គ្រងវិញ។ ឧទាហរណ៍៖ សកម្មភាពមន្ត្រីឥណទានផ្តល់សេវាកម្ចីនៅផ្ទះពលរដ្ឋ។
បញ្ហាប្រឈមធំមួយដែលកើតចេញពីការិយាធិបតេយ្យនេះ ស្តែងឡើងតាមរយៈរូបភាព អ្នកទទួលសេវារងសម្ពាធនៅពេលទៅទទួលសេវា, ចំណាយថវិកាច្រើន, ចំណាយពេលវេលារងចាំយូរ,យល់ថាសកម្មភាពផ្តល់សេវាស្មុគស្មាញ និងផ្សេងៗទៀត ដែលហេតុនាំការបាត់បង់ទំនុកចិត្តបន្តិចៗរបស់អ្នកទទួលសេវាទៅលើអ្នកផ្តល់សេវា។
យន្តការបច្ចុប្បន្ននាំឱ្យគ្មានការិយាធិបតេយ្យ
យន្តការធានាឱ្យគ្មានការិយាធិបតេយ្យ គឺការបង្កើតការិយាល័យច្រកចេញចូលតែមួយ និង ប្រព័ន្ធបញ្ជរតែមួយជាតិ។
ការិយាល័យច្រកចេញចូលតែមួយ គឺជាការផ្តល់សេវាសាធារណៈនៅថ្នាក់ក្រោមជាតិ(រាជធានី ខេត្ត ក្រុង ស្រុក ខណ្ឌ ឃុំ សង្កាត់) សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋអាចទទួលសេវាសាធារណៈជាមូលដ្ឋាន និងសេវាសាធារណៈមួយចំនួនទៀតដែលថ្នាក់ជាតិប្រគល់ជូន។ សេវាសាធារណៈដែលមានផ្តល់ជូនពលរដ្ឋតាមរយៈការិយាល័យច្រកចេញចូលតែមួយ គឺត្រូវបានកំណត់នៅក្នុង ប្រកាសអន្តរក្រសួងស្តីពីការផ្តល់សេវារដ្ឋបាលរបស់ក្រសួងមហាផ្ទៃ ឆ្នាំ២០១៦ មានចំនួន ៣៨ទំព័រ។ ការិយាល័យច្រកចេញចូលតែមួយ មានទម្រង់ជាការផ្តល់សេវាសាធារណៈតាមរយៈទម្រង់ដោយផ្ទាល់ ដែលតម្រូវឱ្យពលរដ្ឋស្នើសុំសេវាត្រូវមកទីកន្លែងផ្តល់សេវា និងបំពេញតាមបែបដែលបានកំណត់។ បើដូចនៅក្រសួង ស្ថាប័នមួយចំនួន ក៏មានបង្កើតកន្លែងច្រកចេញចូលតែមួយ ឬកន្លែងអង្គភាពរដ្ឋបាលក្នុងការស្នើសុំសេវា និងការទទួលសេវាសាធារណៈទៅវិញ។
ប្រព័ន្ធបញ្ជរតែមួយជាតិ គឺជាការផ្តល់សេវាសាធារណៈនៅថ្នាក់ជាតិ (ក្រសួង ស្ថាប័នធំៗ) រៀបចំដោយក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុ តាមរយៈទម្រង់ឌីជីថល។ប្រព័ន្ធបញ្ជរតែមួយជាតិ[3] មានតួនាទីសម្របសម្រួលឱ្យមានការផ្តល់សេវាសាធារណៈថ្នាក់ក្រសួង ស្ថាប័នឱ្យលឿនរហួសមានប្រសិទ្ធភាព និងកាត់បន្ថយការិយាធិបតេយ្យក្នុងការរត់ការពីស្ថាប័នមួយទៅស្ថាប័នមួយទៀតពាក់ព័ន្ធការស្នើសុំអាជ្ញាប័ណ្ណ លិខិតអនុញ្ញាត និងឯកសារផ្សេងៗបម្រើសសេវាពាណិជ្ជកម្ម សេដ្ឋកិច្ច និងវិនិយោគ។
សម្រាប់ការិយាល័យច្រកចេញចូលតែមួយ ឃើញថាមានការអនុវត្តចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០០៣នៅខេត្តបាត់ដំបង និងខេត្តសៀមរាប ជាការសាកល្បង។ ចំណែកប្រព័ន្ធបញ្ជរ ឃើញថាដាក់ឱ្យអនុវត្តនៅឆ្នាំ ២០២៤ ដែលនឹងត្រូវចាយពេលបន្ថែមទៀតឱ្យគម្រោងនេះគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ។
សន្និដ្ឋាន
មន្ត្រីរដ្ឋ ជាពិសេសមន្ត្រីផ្តល់សេវាសាធារណៈ ត្រូវតែលើកទឹកចិត្តឱ្យគាត់ផ្តល់សេវាសាធារណៈជូនពលរដ្ឋ ដោយតម្លាភាព សមធម៌ លឿនរហ័ស និងចំណាយថវិការតិចបំផុត។ ករណីមន្ត្រីអនុវត្តការិយាធិបតេយ្យ ត្រូវតែមានការទទួលខុសតាមច្បាប់លក្ខន្តិកៈមន្ត្រីយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ តាមរយៈនេះ គួរមានក្រុមត្រួតពិនិត្យ និងដោះស្រាយមួយ ដែលដើរតួនាទីសំខាន់ធានាឱ្យគ្មានការិយាធិបតេយ្យ។
អត្ថបទទស្សនយុវជន, ដោយ ហេង រិទ្ធ
[1] ក្រុមប្រឹក្សាជាតិភាសាខ្មែរ, សទ្ទានុក្រម វិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយនិងការទូត ឆ្នាំ២០១៤ ទំព័រ១២
[2] Youtube: The SUN Dictionary ការិយាធិបតេយ្យ_Bureaucracy, 8 Aug 2022 https://www.youtube.com/watch?v=oiuMk_a4aa4
[3] ការប្រកាសដាក់ឱ្យអនុវត្តជាផ្លូវការប្រព័ន្ធបញ្ជរតែមួយជាតិ ក្រោមអធិបតីសម្តេច ហ៊ុន ម៉ាណែត នាយករដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជា នៅថ្ងៃទី៧ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៤
Tags:
ទស្សនយុវជន